© Bieke Boonen

De Nederlandse onderzoeksjournaliste Linda Polman neemt in haar nieuwe boek 'Niemand wil ze hebben'  het Europese vluchtelingenbeleid van de voorbije tachtig jaar op de korrel. 'Dit zal nog járen een probleem blijven, omdat het tot een  probleem gemaakt wordt door Europese politieke leiders.' 

Tijdens de zomer van 2015 ging Polman in opdracht van het Nederlandse weekblad De Groene Amsterdammer  naar Lesbos, Griekenland. Ze verbaasde zich er over de duizenden  vluchtelingen die op elkaar gepropt zaten en over het gebrek aan  hulpverlening. Het Griekse eiland staat vandaag nog steeds symbool voor  de grootste Europese vluchtelingencrisis sinds 1938. In haar boek blikt Polman terug op de afgelopen tachtig jaar. Haar oordeel is hard: 'Met het afweren van vluchtelingen, het sluiten van grenzen en het criminaliseren van vluchtelingen is er aan de houding van Europa nog niets veranderd.' 

Wat wil je met dit boek toevoegen aan het publieke debat rond migratie, een thema dat al zoveel aandacht krijgt?

LINDA POLMAN:
 Dat heb ik me vaak afgevraagd. Toen ik begon met schrijven dacht ik:  'Dat weet iedereen toch al.' Migratie beheerst het publieke debat en de  media inderdaad al jaren.

Maar gaandeweg besefte ik dat er nog zoveel was dat ik niet wist. De rol van de UNHCR (de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, nvdr.), de overeenkomsten tussen de conferentie van Evian in 1938 (de eerste internationale top over de joodse vluchtelingencrisis in Evian, Frankrijk, nvdr.) en  de huidige conferenties over de vluchtelingenproblematiek: het was  allemaal nieuw voor mij. Ik wist niet eens dat die conferentie van Evian  bestond, laat staan dat ze cruciaal is geweest voor de geschiedenis van  de Europese migratie -en vluchtelingenproblematiek.Als je echt  een oordeel wil vormen over vluchtelingen, moet je de geschiedenis  kennen. Ik wil dat mensen weten hoe migratie in elkaar zit.

'Zelfs de mensen die het beste met vluchtelingen voorhebben, weten het soms niet helemaal zeker', schrijf je. Hoe komt dat?

POLMAN:
 Migratie is vandaag een van de grootste politieke pijnpunten in Europa.  Sinds 2015 splijt extreemrechts het continent in twee. Dat leidt tot  een zeer gepolariseerde discussie met aan de ene kant de vreemdelingenhaters en aan de andere kant de vluchtelingenknuffelaars.Maar  daar zit een grote groep mensen tussen gekneld. Die mensen weten niet  goed wat ze van het hele gegeven moeten vinden. De ene keer horen ze dat  ze geïslamiseerd worden door nepvluchtelingen, de andere keer voelen ze  diep mededogen met hen. Ik wil deze mensen argumenten geven, hen de  context helpen doen begrijpen en hen een historisch perspectief  meegeven, dit alles om de discussie nieuw leven in te blazen. 

© Patricia Hofmeester

 Tijdens je onderzoek kwam je vaak in contact met  vluchtelingen. Komen de verhalen van de vluchtelingen die we in de media  lezen overeen met de verhalen die jij hoorde?

POLMAN:
 Van extreemrechtse kant hoor je wel eens spottend: 'Ja ja, al die  Syriërs zijn hersenchirurgen en artsen.' Toen ik mij ging verdiepen in  wie de vluchtelingen uit Syrië waren, kwam ik erachter dat ze gelijk  hadden. Vijftienduizend artsen en ander medisch personeel zijn moeten  vluchten uit Syrië omdat ze een doelwit van Assad waren. Hen aanvallen  maakte deel uit van de oorlogsstrategie.Ik sprak met zo'n dokter. Dat soort verhalen vond ik belangrijk en aangrijpend. De angst van zo iemand is surrealistisch.



Beïnvloeden de media hoe we kijken naar het thema?

POLMAN:
 Er moet onderzocht worden of media werkelijk onafhankelijk over  migratie en vluchtelingen kunnen berichten. Er is steeds minder geld om  langdurig onderzoek te financieren en er is nauwelijks nog ruimte voor  reportages. Hoe verder een verhaal zich van huis afspeelt, hoe minder  kans het maakt op publicatie.Bovendien worden journalisten gedwongen om allround  te werken. Ze moeten nu niet meer alleen de oorlog in Syrië verslaan,  maar meteen het hele Midden-Oosten voor hun rekening nemen. Uiteraard  leidt dat tot minder goede verslaggeving.In Nederland heeft er een ontzettende kaalslag bij de media plaatsgevonden: Vrij Nederland bestaat alleen nog online en werkt met een heel beperkt budget en de krant HP/De Tijd kwijnt weg. Alleen De Groene Amsterdammer en Elsevier houden stand.Dit  uitkleden van de journalistiek gebeurt uitgerekend vandaag, terwijl we  de journalistiek nodig hebben om onze machthebbers te controleren.  Gelukkig zijn er nog ijverige freelancers die min of meer op eigen  kosten diepgravend onderzoek doen. 



Krijgen we ooit een beleid waarbinnen het respecteren van mensenrechten meer prioriteit zal kennen?

POLMAN:
 Het gaat van kwaad naar erger. In Nederland verkondigen  regeringspartijen in het openbaar dat ze 'niet meer zo streng zullen  zijn tegenover dictaturen', dat het in ons eigen belang is dat we met  die regimes onderhandelen. Want het zijn zij die de vluchtelingen voor  ons tegenhouden. Opvang in eigen regio is hét credo en daar gaat Europa  letterlijk voor over lijken.Misschien is het democratische model  zoals we dat nu kennen - met verkiezingen om de zoveel jaar - wel gewoon  voorbijgestreefd. Politici zijn voortdurend in een verkiezingsstrijd  verwikkeld. Ze zitten in een ratrace en verliezen zo veel andere zaken  uit het oog.Elke ochtend hoop ik dat er een visionaire politicus  zal opstaan die ons de juiste weg kan tonen. We hebben in het verleden  al charismatische leiders gekend - denk maar aan Nelson Mandela of  Martin Luther King. Zij hebben de levens van tientallen miljoen mensen  beïnvloed. Ik blijf hoopvol dat opnieuw zo iemand kan opstaan. 

'De opkomst van extreemrechts en het neofascisme is gevaarlijk. En het gaat krankzinnig snel.'

Wat is jouw ideale migratie- en vluchtelingenbeleid?

POLMAN:
Die flauwekul dat mensen zomaar in een bootje stappen, moet stoppen. Ik geloof niet in dat angstbeeld. Niemand kiest voor een illegaal bestaan.Waarom  stellen we onze grenzen niet weer open voor seizoensarbeid? Als je nu  levend Europa binnengeraakt, ga je toch nooit meer weg? Dan ga je toch  niet wéér je leven riskeren op zee?Als de grenzen geopend worden  voor seizoenarbeiders, zullen mensen ook weer naar huis gaan, geloof me.  Toen de Europese Unie uitgebreid werd met tien ex-communistische landen  hebben we de deur opengezet voor 100 miljoen straatarme mensen. Toen  dachten veel mensen ook dat ze 'allemaal' naar hier zouden komen. Maar dat is niet gebeurd. Uiteindelijk ging het over vier miljoen mensen die naar het Westen emigreerden.

Hebben we nu het ergste achter de rug van de meest recente asielcrisis?

POLMAN:
Nee, dit zal nog járen een probleem blijven, omdat het tot een probleem gemaakt  wordt door Europese politieke leiders. Het geeft munitie aan  extreemrechts. Het kan naiëf of overmoedig klinken, maar volgens mij  helpt het als mensen begrijpen hoe het systeem in elkaar zit. De opkomst van extreemrechts en het neofascisme is gevaarlijk. En het gaat krankzinnig snel. In 2015 hadden we nooit gedacht dat Donald Trump  president van de Verenigde Staten zou worden. Zijn verkiezing, de  bemoeienis van Rusland in de Europese politiek, de brexit: het is  allemaal gebeurd op twee jaar tijd. Hoe wij nu praten over joden, moslims en homo's: dat was twee jaar geleden nog taboe. Ik durf niet te voorspellen hoe alles binnen twee jaar zal zijn, omdat ik me nauwelijks nog kan voorstellen hoe het twee jaar geleden was. 

Wat was de afgelopen jaren het 'slechtste' en 'beste' moment om migrant te zijn in Europa?

POLMAN:
Waarschijnlijk waren de jaren tachtig voor een groep migranten  gunstiger omdat ze toen nog legaal naar Zuid-Europa konden komen voor  seizoenswerk. De periode rond 1938 en vandaag lijken me de slechtste  momenten voor vluchtelingen. Europa is vergrendeld, je mag het vliegtuig  niet meer in als je geen visum hebt, de landsgrenzen worden verdedigd  door de NAVO, er zijn nucleair aangedreven oorlogsschepen...Wie  een beter leven wil, moet op een bootje stappen, zijn leven wagen en op  Lampedusa stranden. Die mensen krijgen zelfs geen andere kans meer.  Vandaag moeten mensen hun leven wagen om het te kunnen redden, dat is  onmenselijk. 


Dit artikel werd gepubliceerd door Knack.be op 25/02/2019

vorige volgende