In Roemenië belanden nog steeds duizenden kinderen door armoede of sociale problemen in weeshuizen. Verschillende ngo’s pleiten voor een radicale verandering: geen kind meer in een weeshuis, alleen nog in een liefdevol gezin. Maar hoe haal je kinderen uit een systeem dat hen zo lang heeft opgevangen en welke impact heeft dat op hun leven?
In de schaduw van de val van Nicolae Ceaușescu's communistische regime kwam Roemenië in 1989 wereldwijd in opspraak. Televisiebeelden toonden overvolle weeshuizen, schreeuwende kinderen in smerige bedjes en schrijnende verhalen van verwaarlozing.
Die schokgolf resoneert nog altijd. Meer dan drie decennia later voeren ngo’s als ‘Hope and homes for children’ (HHC) en de organisatie van voormalig weeshuiskind Visinel Balan een strijd: de sluiting van alle weeshuizen en kinderen de kans geven om op te groeien in een warme gezinsomgeving. “Weeshuizen zijn geen oplossing”, zegt Stefan Darabus, directeur van ‘Hope and homes for children’ in Roemenië. “Ze zijn deel van het probleem.”
Op papier lijken weeshuizen een vangnet voor kinderen zonder ouders. In de praktijk ligt het anders. "Ongeveer 95 procent van de kinderen in Roemeense weeshuizen heeft minstens nog één ouder", legt Darabus uit. "Ze belanden daar niet door het overlijden van hun ouders, maar door armoede, uitsluiting en een gebrek aan sociale steun."
Tot ver in de jaren 90 zaten er in Roemenië ruim 100.000 kinderen verspreid over 700 weeshuizen. Vaak waren deze instellingen plekken van verwaarlozing, misbruik en liefdeloosheid. Kinderen groeiden op zonder vaste hechtingsfiguren, zonder kansen om een normaal sociaal leven op te bouwen. "Wat kinderen nodig hebben, is een ouderfiguur die voor hen zorgt, hen liefheeft en hen vertrouwen leert. Dat kan je nooit bieden in een instelling, hoeveel goede bedoelingen er ook zijn", benadrukt Darabus.
De ommekeer begon begin jaren 2000, toen internationale adopties uit Roemenië verboden werden. Tot dan toe was er een industrie ontstaan rond het adopteren van Roemeense baby's naar het buitenland. Dat was vaak zonder goede matching en zonder respect voor familiebanden. "Kinderen werden letterlijk verhandeld. Broers en zussen werden vaak van elkaar gescheiden en in andere adoptiegezinnen geplaatst", zegt Darabus. "Er was geen systeem dat probeerde gezinnen bij elkaar te houden. Het ging om financieel gewin op de kap van de kinderen.”
Pleegzorg
Vanaf 2005 werden in Roemenië ingrijpende hervormingen doorgevoerd om de schadelijke weeshuissystemen te vervangen. Pleegzorg werd grootschalig uitgerold zodat kinderen die niet bij hun eigen familie konden blijven, toch in een gezinsomgeving konden opgroeien.
Kleinschalige familiehuizen met maximaal twaalf kinderen vervingen de grote instellingen. Tegelijkertijd werden dagcentra en moeder-baby-units opgericht om kwetsbare gezinnen op tijd ondersteuning te bieden. Daarnaast werden er preventieprogramma’s ontwikkeld, met als doel gezinnen te helpen nog vóórdat er een uithuisplaatsing nodig zou zijn.
Vandaag zijn de resultaten indrukwekkend. ‘Hope and homes for children’ hielp meer dan 7.600 kinderen uit instellingen, sloot 78 weeshuizen en voorkwam dat 44.144 kinderen gescheiden werden van hun families. "We ontwikkelden meer dan 130 familiehuizen, tientallen dagcentra en opvangstructuren", zegt Darabus trots. "Maar altijd in partnerschap met de overheid. Het is geen werk van één ngo. Het is een collectieve inspanning."
Kleinschalige familiehuizen met maximaal twaalf kinderen vervingen de grote instellingen. Tegelijkertijd werden dagcentra en moeder-baby-units opgericht om kwetsbare gezinnen op tijd ondersteuning te bieden
Gezin als basis
Onderzoek bevestigt wat Darabus elke dag ziet: opgroeien in een gezinsomgeving is essentieel voor een gezonde ontwikkeling. Kinderen die hun jeugd in weeshuizen doorbrengen, lopen een verhoogd risico op ontwikkelingsachterstand, emotionele stoornissen en sociale isolatie. "Een kind hoort op te groeien in een gezin", zegt Darabus. "Niet in een systeem van wisselende verzorgers."
Toch zijn er nog uitdagingen. In Roemenië verblijven vandaag nog minder dan 1.000 kinderen in traditionele instellingen. Tegen 2027 wil men dat cijfer tot nul herleiden. Maar ook in West-Europa bestaan nog 'verborgen weeshuizen' onder andere namen, zoals ‘beschermd wonen’ of ‘instellingsopvang’. "Zolang kinderen opgroeien zonder echte gezinservaring, blijft het principe hetzelfde”, zegt Darabus.
Naast opvang en preventie zet ‘Hope and homes for children’ ook in op ontwikkeling. Het DAR scholarship-programma, gestart in 2022, helpt jongeren uit kwetsbare milieus aan een kansrijke toekomst. “We zijn begonnen met tien jongeren. In 2025 willen we veertig kinderen ondersteunen”, zegt medewerkster Mădălina Dima.
Dima: “De beurzen voorzien niet alleen in schoolmateriaal of schooluniforms, maar ook in activiteiten die de horizon van jongeren verruimen. De impact is duidelijk voelbaar. Sommigen zijn nu actief in karate, anderen volgen extra lessen … Je ziet hen groeien”, vertelt Dima. “We zijn zo trots op hun vooruitgang."
SOS-kinderdorpen
Dat het ook anders kan, bewijst de werking van SOS Kinderdorpen in Boekarest. Maatschappelijk assistente Alexandra leidde ons rond op de locatie, waar 47 kinderen verblijven in gezinsachtige huisjes met vaste begeleiding. De kinderen krijgen psychologische steun, leren omgaan met geld en nemen deel aan sport en groepsactiviteiten. Ook Oekraïense vluchtelingen vonden er onderdak. De meeste jongeren bouwen er hechte banden op en worden nadien goed opgevolgd.
De strijd stopt niet bij de sluiting van weeshuizen. Ngo’s zoals HHC richten zich nu op de volgende stap: jongeren die de jeugdzorg verlaten, ondersteunen
De strijd stopt niet bij de sluiting van weeshuizen. Ngo’s zoals HHC richten zich nu op de volgende stap: jongeren die de jeugdzorg verlaten, ondersteunen. "Wanneer jongeren 18 worden, staan ze vaak letterlijk op straat", waarschuwt Darabus. "Ze hebben geen familie om op terug te vallen. Transitcentra bieden hen twee à drie jaar extra begeleiding om zelfstandig te worden."
Daarnaast pleiten ngo’s voor sociale huisvesting voor kwetsbare gezinnen. In Roemenië leeft nog steeds een miljoen mensen in extreme armoede, vaak onder middeleeuwse omstandigheden, zonder elektriciteit of stromend water.
"Je kan niet verwachten dat een kind succesvol wordt op school als hij ’s nachts kou lijdt of honger heeft", zegt Darabus. "We moeten eerst basisbehoeften respecteren: een veilige thuis, eten, warmte en hygiëne.”
Eén van de meest markante stemmen in dit debat is die van Visinel Balan. Hij groeide zelf op in verschillende instellingen en is nu activist. Zijn organisatie ‘Voice of abandoned children’ zet zich in voor jongeren uit instellingen. “Het parlement negeert ons bestaan”, zegt hij. “Wij organiseren een boycot tegen dit onrecht.”
Balan herinnert zich nog levendig hoe de muren van een instelling snel werden geschilderd de avond voor een ministerieel bezoek. “Dat zegt alles over de ernst van de omstandigheden.” Volgens hem was er sprake van drugs, prostitutie en geweld. “Veel personeelsleden zitten nu in de gevangenis wegens mishandeling van kinderen.”
Visinel Balan schuwt de harde cijfers niet. “Zestig procent van de jongeren uit instellingen belandt later in de gevangenis. Slechts drie tot zeven procent bouwt een stabiel leven op.”
“We betalen vrouwen om als ‘pleegmoeder’ kinderen op te vangen. Er werken vandaag 17.000 mensen in deze sector. Dat is geen liefde, dat is business” - Visinel Balan (voormalig weeshuiskind en oprichter van ‘Voice of abandoned children)
Minder dan vijf procent van de kinderen zijn echte wezen. Velen belanden in instellingen omdat ze kleine misdrijven pleegden, maar te jong zijn voor een straf. “Deze jongeren hebben begeleiding nodig, geen opsluiting”, zegt Balan. Hij pleit voor open reïntegratiecentra en vindt dat de staat sociale diensten moet overlaten aan private, gecontroleerde organisaties. “De staat moet toezien, niet uitvoeren.”
Zelfs het pleegzorgsysteem bekijkt hij kritisch. “We betalen vrouwen om als ‘pleegmoeder’ kinderen op te vangen. Er werken vandaag 17.000 mensen in deze sector. Dat is geen liefde, dat is business.”
Hij verwijst naar een historische waarschuwing: "Tijdens een conferentie in 1942 zei men al dat weeshuizen lijken op kerkhoven: plaatsen die levens vernietigen. Toch blijven wij vasthouden aan verouderde modellen. Echte verandering is in Roemenië vooral afgedwongen door Europese druk en niet uit eigen overtuiging."
