Panta Rhei. Of voor wie zijn oud-Grieks een beetje roestig is: Alles vloeit. Heraclitus
wist het al. De wereld is in flux. Technologie geldt daarbij als brandversneller waardoor
de moraal de steeds toenemende verandering hopeloos achternaholt. Ons modern
bestaan kampt dan ook met allerhande kwalen: polarisering, burn-out,
klimaatopwarming, enzovoort. Regisseur Johan Van Schaeren stelt scherp op die maatschappelijke euvels en vraagt zich af hoe de moraal en de immer bewegende wereld rondom ons gelijke tred kunnen houden. Dat is geen eenvoudig vraagstuk. Daarom wordt de maker bijgestaan door zes Vlaamse denkers die hun licht laten schijnen over deze kwesties.
Talking heads in combinatie met archiefmateriaal en stock-beelden vormen samen een
heldere en overzichtelijke analyse van de problemen van vandaag.
We zien Gilets Jaunes, Dolle Mina’s en futurologen uit de jaren ‘60 die een tevergeefse
poging doen om de toekomst te voorspellen. Veel van de gevechten die we vandaag
strijden - denk aan de gelijkheid tussen man en vrouw - waren al relevant een halve
eeuw geleden. Toch zijn we er nog altijd niet in geslaagd komaf te maken met die
prangende problemen. Tegelijkertijd zijn velen van mening dat de slinger is
doorgeslagen. Dezelfde sociale media die met de #MeToo-beweging een golf van
solidariteit teweegbrachten, splitsen ons steeds vaker op in twee kampen.
De titel van de film verwijst naar het werk van de Amerikaanse futuroloog Alvin Toffler. Hij bedacht de term ‘future shock', een begrip analoog met de ‘culture shock’: het gevoel van plotse angst en paniek wanneer iemand in contact komt met een wereld die haaks staat op de zijne. Waar een culture shock tijdelijk is omdat je nog altijd terug naar huis kan, is dat bij
de future shock niet het geval. Nu komt die onbekende omgeving rechtstreeks op ons
af - of we het nu willen of niet - in de vorm van een onvoorspelbare toekomst. Het
gevolg: een ontheemd volk dat zenuwachtig op zoek gaat naar een vertrouwde
houvast. De ideale broeihaard voor anti-systeemdenkers, extreem-rechts en
conservatisme.
Je voelt de bui al hangen. Het ruikt naar cultuurpessimisme in Future Shocked.
Natuurlijk is de huidige situatie zorgbarend. Toch voelt de docu soms aan als twee uur
doemdenken. Het panel van experts omhult de film met een sluier van objectiviteit,
maar in werkelijkheid volgt ook Verschaeren een narratief. Wanneer Socioloog Walter
Weyns opwerpt dat sociale media solidariteit heeft uitgehold tot een zwart Black
Lives Matter-vierkantje op Instagram heeft hij een punt. Toch is het diezelfde virtuele
wereld waar we een groot deel van ons leven doorbrengen. Is het dan geen evidentie
dat het strijdtoneel deels verhuist naar die online platformen? Wanneer wordt
opgeworpen dat comedians - de herauten van het vrije woord - op hun achterste poten
staan door de cancel culture valt daar iets voor te zeggen. Al kan je ook opwerpen dat
gratuite racismemoppen gewoonweg gedateerd zijn.
Het raam waardoor Van Schaeren tuurt naar de toekomst oogt bewolkt. Slechts heel kort in de documentaire werpt moraalfilosofe Katleen Gabri op dat de toekomst ook een
correctiefase met zich mee kan brengen. Patrick Loobuyck, ook moraalfilosoof en één van de andere wijzen, merkt op dat we geschiedkundig in een uniek experiment zijn verzeild geraakt. Kan het zijn dat we op termijn de scherpe kantjes toch kunnen veilen? Of stevenen we met zijn allen daadwerkelijk op de afgrond af? Kent het verhaal van de moderne mens een happy end? Geen futuroloog die het weet. Ondergetekende ook niet. Wordt Vervolgd.
Future Shocked wordt op zondag 13 en maandag 14 juni vertoond op het Internationale Documentaire Filmfestival Docville in Leuven.
