Openbaar vervoer is als concept geweldig: mensen kunnen komen waar ze moeten komen op een toegankelijke en duurzame manier. Alleen lijkt het in België steeds minder toegankelijk en duurzaam te worden. Openbaar vervoer is pas echt openbaar als elke reiziger dezelfde ruimte en waardigheid krijgt.
Bussen die niet komen opdagen, overvolle tweedeklassewagons terwijl de eersteklas leeg blijft, prijsstijgingen bij De Lijn, en wekelijkse stakingen bij de NMBS. Het openbaar vervoer in ons land staat onder druk, waardoor het steeds minder toegankelijk wordt. Maar openbaar vervoer is pas echt openbaar als elke reiziger gelijke ruimte en waardigheid krijgt.
Omar Bouiraamane: “Hoog tijd om privileges op de trein definitief af te schaffen”
Elke ochtend opnieuw speelt zich hetzelfde tafereel af: overvolle tweedeklassewagons waarin pendelaars als sardientjes tegen elkaar staan, terwijl de eersteklas leeg en verlaten blijft. In een tijd waarin de NMBS kampt met stakingen, vertragingen en capaciteitsproblemen, rijst de vraag waarom we nog steeds vasthouden aan een verouderd systeem van eersteklasreizen. Het beeld van lege, exclusieve wagons naast overvolle coupés is niet alleen inefficiënt, maar staat haaks op de waarden van gelijkheid, duurzaamheid en sociale rechtvaardigheid waar we als samenleving naar streven. Het is hoog tijd om de privileges op de trein definitief af te schaffen.
De aanwezigheid van eersteklaswagons in NMBS-treinen is niet meer van deze tijd. In een samenleving die steeds meer streeft naar gelijkheid is het absurd dat we nog steeds een systeem van ‘klassen’ hanteren op een middel dat mensen gebruiken om zich te verplaatsen. Het is niet alleen een symbolische barrière die het idee van een klassensysteem in stand houdt, het is ook praktisch een verspilling van ruimte en middelen.
“In een samenleving die steeds meer streeft naar gelijkheid is het absurd dat we nog steeds een systeem van ‘klassen’ hanteren op een middel dat bedoeld is om iedereen gelijke kansen te bieden om zich te verplaatsen” – Omar Bouiraamane
Waarom zouden we in tijden van overvolle treinen en voortdurende stakingen ruimte blijven geven aan luxe die nauwelijks wordt benut? De keuze om te blijven investeren in de eersteklas is niet alleen maatschappelijk onverantwoord, maar ook ecologisch onverantwoord. Het verspilt kostbare ruimte die gebruikt zou kunnen worden voor meer zitplaatsen voor degenen die de trein echt nodig hebben. In plaats van luxe voor een selecte groep te creëren, zou de focus moeten liggen op het vergroten van de capaciteit en het verbeteren van het comfort voor álle reizigers. Geen luxe compartimenten meer voor weinigen – maar ruimte voor velen.
“Het tijd dat de NMBS om de trein van de toekomst gaat besturen: gelijk, efficiënt en duurzaam” – Omar Bouiraamane
De stiltezones in de tweedeklassewagons zijn een voorbeeld van hoe we rust en comfort kunnen bieden zonder de kloof te versterken tussen de ‘elite’ en andere reizigers. Het openbaar vervoer zou een plek moeten zijn waar iedereen, ongeacht sociale status of inkomen, gelijke toegang heeft tot mobiliteit. Het tijd dat de NMBS de trein van de toekomst te gaat besturen: gelijk, efficiënt en duurzaam.
Zakaria Labyad: “Trek De Lijn”
Wie zich vandaag wenst te verplaatsen in Vlaanderen met De Lijn, moet beschikken over extra geduld en een extra zakcentje. Waar De Lijn vroeger een basisdienst was, is het vandaag een bron van frustratie voor vele reizigers.
Een van de gekende aanleidingen van deze frustraties is het personeelstekort bij De Lijn. Bijgevolg worden bussen vaak geschrapt. Zelfs in grote steden of goed ontsloten regio’s is het een dagelijkse realiteit dat een geplande rit plotseling niet rijdt. Hoewel De Lijn zijn reizigers op de hoogte probeert te houden via de app, lukt dat niet altijd. De app van De Lijn toont geregeld ritten die in realiteit niet rijden. Meldingen komen te laat, of helemaal niet, haltes tonen nog dienstregelingen die al lang niet meer kloppen. Als gebruiker voel je je aan je lot overgelaten.
“De belachelijk hoge prijzen – terwijl de dienstregeling van De Lijn geen zekerheid is – staan haaks op het principe van openbaar vervoer: toegankelijk, goedkoop en betrouwbaar” – Zakaria Labyad
Op 1 april besloot De Lijn ondanks al deze structurele problemen hun tarieven te verhogen. Ondanks de datum was dit geen grap. Een ticket is van 2,50 euro gestesgen naar 3 euro en een 10-rittenkaart van 17 euro naar 21 euro. Deze belachelijk hoge prijzen – terwijl de dienstregeling van De Lijn geen zekerheid is – staan haaks op het principe van openbaar vervoer: toegankelijk, goedkoop en betrouwbaar.
Die prijsstijging is niet zomaar een ongemak, het gaat om mensen hun kansen ontnemen: op het werk, op school, in het sociale leven. En het zijn vooral de meest kwetsbare groepen die daaronder lijden. Denk aan studenten, gepensioneerden, mensen die geen auto hebben, en vooral mensen die het financieel niet breed hebben.
“De prijsstijging ontneemt mensen hun kansen, en het zijn vooral de meest kwetsbaren die daaronder lijden” – Zakaria Labyad
De Lijn probeerde al vaker hervormingen door te voeren. De Vlaamse overheid kwam in 2019 met het decreet basisbereikbaarheid, om in Vlaanderen in te zetten op efficiënter, duurzamer en flexibeler openbaar vervoer, afgestemd op ons fiets- en wegennetwerk. Zo zijn scholen, ziekenhuizen, bedrijfsterreinen, sportcentra, cultuurcentra en winkelcentra bereikbaar voor iedereen. Maar die hervorming lijkt niet te zorgen voor een oplossing. In de praktijk worden veel geschrapte lijnen vervangen door zogenaamd flexvervoer, dat zijn kleine busjes die men van tevoren kan reserveren – die dan hopelijk wel op tijd komen. Dit duwt mensen weg van het collectieve vervoer, richting file en vervuiling, en spreekt de duurzaamheid van het openbaar vervoer tegen. Daarnaast lijkt de beloofde efficiëntie vooral een besparing, waarbij de verantwoordelijkheid bij de reiziger gelegd wordt in plaats van bij De Lijn.
Een visie waar de gewone reiziger centraal staat
Openbaar vervoer is geen luxe. Het is een basisdienst, net als onderwijs en gezondheidszorg. Het wordt tijd dat de Vlaamse en federale overheid hun verantwoordelijkheid nemen door te zorgen voor meer middelen, meer personeel, en vooral: een visie die de gewone reiziger centraal zet.
