Grote sportevenementen worden steeds vaker ingezet als propaganda-middel. Terwijl miljoenen fans genieten van hun favoriete teams, gebruiken sommige regimes sport om hun imago schoon te wassen. Hoe ver reikt de verantwoordelijkheid van supporters, sportorganisaties en bedrijven?
Op een zomerse dag zit je met een drankje in de hand naar een voetbalwedstrijd te kijken. Maar in plaats van de actie op het veld te volgen, dwaalt je blik af. Je denkt aan de arbeiders die de stadions bouwden, aan de verhalen van uitbuiting en aan de vraag hoeveel mensen daarvoor het leven lieten.
Wat is sportwashing?
Sportwashing houdt in dat regimes met een slechte mensenrechtenreputatie grote sportevenementen organiseren om hun internationale imago op te poetsen. Denk aan het WK voetbal in Qatar, het WK wielrennen in Rwanda of de GP Formule 1 in Saoedi-Arabië. Sport is een middel dat autocratische leiders als Paul Kagame (Rwanda) of Mohamed Bin Salman (Saoedie-Arabië) aanwenden om kritiek te neutraliseren.
Twee voetbalsupporters, Steve Nsabimana en Bedilu Germis, allebei fan van voetbalclub FC Barcelona, vinden dat sport niet losstaat van ethiek. “Als een toernooi wordt georganiseerd door een regime dat mensenrechten schendt, haak ik af”, zegt Steve Nsabimana. “Je moet niet alleen naar het spel kijken, maar ook naar wat erachter zit."
Zo vertelt Nsabimana dat hij enkel naar de WK-finale voetbal in Qatar heeft gekeken tussen Frankrijk en Argentinië. Toch maken ze een onderscheid tussen geld en moraal. Ze blijven hun favoriete club steunen, ook al ontvangt die geld van dubieuze sponsors. Bedilu: “Zo werd Barcelona in het verleden gesponsord door Qatar Airways. Vandaag is dit niet meer. Maar mocht Barcelona weer met zo’n sponsor in zee gaan dan zou ik niet meer kijken naar hun wedstrijden.”
Nsabimana, die naast Barcelona ook fan is van Arsenal in de Premier League, haalt het voorbeeld aan van ‘Visit Rwanda’ dat al een tijdje op de shirts van Arsenal prijkt, waardoor hij minder naar de wedstrijden van Arsenal kijkt, maar wel supporter blijft.
“Op zich is het organiseren van sportevenementen niet verkeerd, maar het wordt problematisch wanneer men op die manier mensenrechtenschendingen probeert te verdoezelen” – Wies De Graeve (Amnesty International)
Visit Rwanda is controversieel omdat deze sponsor de misdaden probeert te verbergen die het regime van Paul Kagame pleegt in Oost-Congo. De M23, een Congolese rebellengroep (voornamelijk Tutsi’s) die wordt gesteund door het regime van Kagame, steelt de grondstoffen van Oost-Congo en moordt daar de bevolking uit voor eigen gewin.
Volgens studies van The African Center for Strategic Studies & The International Crisis Group zou sinds de nieuwe escalatie begin 2025 nabij de stad Goma duizenden burgers om het leven zijn gekomen.
De verantwoordelijkheid van de sportfederaties
Volgens Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen, heeft sport in essentie een verbindende kracht. “Maar er is een keerzijde”, zegt hij. “Sommige regimes misbruiken sport om hun imago op te poetsen."
Zo organiseert Saoedi-Arabië in 2034 het WK voetbal en haalt het grote evenementen zoals Formule 1-races en golftoernooien binnen. “Op zich is het organiseren van sportevenementen niet verkeerd,” legt De Graeve uit, “maar het wordt problematisch wanneer men op die manier mensenrechtenschendingen probeert te verdoezelen of te minimaliseren."
De Graeve benadrukt dat niet enkel sporters, maar vooral sportfederaties een verantwoordelijkheid dragen. “De FIFA (de internationale voetbalfederatie, red.) heeft een mensenrechtencharter aangenomen, maar de praktijk loopt achter. Ondanks dat charter kreeg Saoedi-Arabië toch het WK 2034 toegewezen. Dat toont aan dat er nog veel werk aan de winkel is."
De rol van consument en bedrijf
Ook bedrijven spelen een belangrijke rol. Tijdens de aanloop naar het WK voetbal van 2022 in Qatar, stuurde Amnesty International samen met Human Rights Watch een oproepbrief naar 14 sponsors van het WK voetbal in Qatar. Vier van de 14 sponsors reageerden. Eén daarvan was multinational Coca-Cola. Zij kwamen met de volgende reactie: “Coca-Cola benadrukt dat het bedrijf wereldwijd mensenrechtenschendingen niet goedkeurt. Het erkent dat FIFA samenwerkt met de Qatarese autoriteiten om arbeids- en mensenrechtenkwesties aan te pakken en verwacht dat verdere vooruitgang wordt geboekt. Coca-Cola blijft in gesprek met FIFA en andere sponsoren om de toegang tot effectieve rechtsmiddelen voor migrerende arbeiders te verbeteren en moedigt FIFA aan mensenrechten te verankeren in dit en toekomstige WK-evenementen.”
Daarnaast reageerde het Amerikaans financieel bedrijf Visa niet op de oproep van Amnesty International en Human Rights Watch, “waardoor dit de geloofwaardigheid aantast van Visa”, aldus De Graeve.
De Europese zorgplichtwet, die in 2024 werd goedgekeurd, kan daar verandering in brengen. Die verplicht grote bedrijven om te waken over mensenrechten en milieuschendingen binnen hun volledige waardeketen. Toch is de inwerkingtreding voorlopig uitgesteld, waardoor de Europese zorgplicht richtlijn nog niet bindend is.
