Al heel lang bepalen westerse instellingen en ideeën wat als ‘echte’ kunst wordt gezien. Kunstenaars die vrouw zijn, een migratieachtergrond hebben of tot een minderheidsgroep behoren, krijgen vaak minder aandacht of worden anders behandeld. Yasmine Chakib, een kunstenaar uit Maasmechelen met Marokkaanse roots, deelt haar ervaringen met discriminatie in de kunstwereld en vertelt waarom het zo belangrijk is om je stem te laten horen. “Kunstenaars krijgen minder kansen als ze een andere achtergrond hebben.”
Al eeuwenlang bepalen westerse normen en instituties wat als “goede” kunst geldt en wie zichzelf kunstenaar mag noemen. Vrouwen, kunstenaars van kleur of mensen met een migratieachtergrond zijn systematisch uitgesloten, genegeerd of gereduceerd tot “anders”. Zo schrijft Cultuurmonitor Nederland. Een reflex die verouderd lijkt, maar tot op de dag van vandaag gehanteerd wordt. Uit het rapport van Burns Halperin, een uitgebreid onderzoeksproject dat de representatie van vrouwelijke kunstenaars, zwarte Amerikaanse kunstenaars en zwarte Amerikaanse vrouwelijke kunstenaars in Amerikaanse musea analyseert, blijkt dat slechts twee procent van de getoonde werken in musea in 2022 afkomstig was van kunstenaars met kleur. Een verontrustend laag cijfer dat nog maar eens aantoont dat er verandering nodig is binnen de kunstwereld.
Yasmine Chakib, een Limburgse kunstenaar met Marokkaanse roots, vertelt over haar ervaringen met discriminatie in de kunstwereld. Deze maand was haar werk nog te zien op de elfde editie van Nightwatch in het Fotomuseum (Fomu) in Antwerpen, een project rond het thema ‘Radical (Re)thinking’. Zij en acht andere kunstenaars legden met hun werk de link tussen persoonlijke worstelingen en grotere maatschappelijke vraagstukken. Chakib vertoonde er ‘Rewoven Resistance’, aan elkaar gewoven hoofddoeken die haar moeder droeg tijdens het zoeken naar haar identiteit als hijabi. “Wat op het eerste gezicht zacht en levendig oogt, blijkt een subtiele maar krachtige daad van verzet: het werk daagt het stereotype uit dat hoofddoeken vrouwen onzichtbaar maken”, schreef ze over haar werk dat ze zes jaar geleden maakte.
“Mijn werk daagt het stereotype uit dat hoofddoeken vrouwen onzichtbaar maken”
Dat er nog steeds gediscrimineerd wordt in de kunstwereld, is volgens Chakib heel duidelijk: “Het is niet eens meer een gevoel dat we gediscrimineerd worden, het is gewoon een feit”, zegt ze. “Kunstenaars krijgen gewoon minder kansen als ze een andere achtergrond hebben.”
Yasmine Chakib was als kind al gepassioneerd door kunst. Maar toch duurde het tot ze in het secundair onderwijs zat voordat ze ook effectief haar plek vond in de kunstwereld. “In Maasmechelen vond ik geen artistieke verenigingen waarbij ik mij kon of wilde aansluiten”, vertelt ze. “Daarom ben ik maar gewoon kunst gaan studeren in het middelbaar en toen besefte ik dat het wel echt iets voor mij was.”
Van hokjesdenken naar gezien worden als uitzondering
Flash-forward naar nu: zo’n vijftien jaar nadat Chakib haar middelbare schoolcarrière startte, is ze nog steeds met heel veel verschillende disciplines in de kunst bezig. “Ik ben all over the place op het vlak van creatieve dingen. Ik ben bezig met illustreren, schilderen, installatiekunst en nog vele andere dingen.” Toch heeft ze er bewust voor gekozen om (nog) geen fulltime kunstenaar te zijn. “Als ik het voltijds zou doen, zou ik meer druk voelen om kunst te maken die andere mensen leuk vinden”, zegt ze. “En dan vrees ik dat ik mezelf zou beperken. Ze kijken niet naar mij als kunstenaar, maar wel als Marokkaanse vrouw in de kunst.”
“Ze kijken niet naar mij als kunstenaar, maar wel als Marokkaanse vrouw in de kunst”
Het stereotype beeld van een onderdrukte Marokkaanse vrouw blijft haar achtervolgen. Een fenomeen dat eigenlijk moeilijk te verklaren valt. Dat Antwerpse kunstenaars niet elke keer de kathedraal in hun werk verwerken, is normaal. Maar toch wordt van niet-westerse kunstenaars verwacht dat zij hun roots in hun kunst benoemen. Ook Chakib voelt dat ze behandelt wordt als een uitzondering. Ze heeft het gevoel dat ze zich elke keer moet verantwoorden tegenover de kritische blik van de buitenwereld. “Ik vind het heel bizar dat ik elke keer opnieuw de vraag krijg hoe het is om een van de weinige vrouwelijke Marokkaanse kunstenaars te zijn”, vertelt ze. “Terwijl ik veel vrouwelijke kunstenaars uit Marokko ken. Zij wonen dan niet per se in België, maar ze bestaan wel.”
“Ik vind het heel bizar dat ik elke keer opnieuw de vraag krijg hoe het is om een van de weinige vrouwelijke Marokkaanse kunstenaars te zijn”
Chakib spreekt uit ervaring, en is nu blij dat ze haar gut-feeling altijd vertrouwde. Het hielp haar door de jaren heen en vormde haar tot de kunstenaar die ze nu is: eentje met een eigen artistieke stijl die voor een groot deel los staat van haar Marokkaanse roots. Als haar gevraagd wordt naar wat zij jonge kunstenaars zou aanraden, is ze heel duidelijk: “Always speak up. Wees nooit bang om iets te zeggen wanneer je het gevoel hebt dat je onterecht behandelt wordt. Als dan blijkt dat het een misverstand is, dan weet je dat tenminste.”
