Wat doe je als slapen een ware opgave wordt, en de angst voor de nacht je welverdiende rust overschaduwt? We peilden naar het nachtgedrag van mensen en hoe je het eventueel kan veranderen.
Volgens Inge Declercq, neuroloog en slaapexpert aan het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA) , heb je last van chronische slapeloosheid als je minstens drie keer per week moeite hebt met in slaap vallen. Dat kan verschillende oorzaken hebben, maar één reden die aan een opmars bezig is, is de chronische angst om te gaan slapen, ook wel somnifobie genoemd. Andere vormen van slaapangst zijn hypnofobie (angst voor het hypnotiserende gevoel van slaap) en clinofobie (vrees om tijdens de nachtrust te sterven).
Stress 24/7
Bij een willekeurige steekproef in Antwerpen vragen we mensen hoe zij tegenover slaap staan. Sommigen kijken uit naar het moment waarop ze weer in bed kunnen kruipen, terwijl datzelfde vooruitzicht anderen de stuipen op het lijf jaagt.
En dat om verschillende redenen: familiale problemen die 's nachts moeilijk te verdringen zijn of stressvolle situaties die de slaap verhinderen. Maar ook school- of werkgerelateerde stress en relationele spanningen noemen mensen als oorzaak. Of sterker nog, ruzies van een tijd geleden die plots weer door je hoofd spoken. Ook de stilte van de nacht kan angst opwekken. Het zet mensen aan tot piekeren over wat ze de komende jaren met hun leven willen doen.
Een andere reden waarom sommige mensen niet graag gaan slapen, zijn zogenaamde parasomnieën, of ongewenste fenomenen tijdens de slaap. Enkele voorbeelden zijn slaapverlamming, het rustelozebenensyndroom, narcolepsie en slaapapneu. Een slaapverlamming wijst op een kortsluiting in de hersenen waardoor iemand kort bij bewustzijn is in de REM-slaap en hallunicaties gepaard gaan met verlamming. Dat fenomeen komt meer en meer in de media en er wordt verder onderzoek naar gedaan om te verklaren vanwaar deze aandoening komt.
Het rustelozebenensyndroom heeft betrekking op de drang om benen en voeten te bewegen tijdens de nacht. Narcolepsie uit zich in het plots in slaap vallen tijdens de dag en slaapapneu is een slaapstoornis waarbij je tijdens het slapen minstens tien seconden letterlijk geen lucht krijgt (a=geen, pneu= lucht, nvdr.) of de ademhaling sterk verzwakt is.
Eén van de meest voorkomende parasomnieën is een hypnagoge schock of slaapstuip. Die onwillekeurige stuiptrekking van de spieren komt vaak voor tijdens de overgang van waken naar slapen.
Mensen beschrijven de schok vaak als een vallend gevoel of een elektrische schok. Hypnagoge schokken zijn heel normaal en de meeste mensen zijn ermee bekend. Ze komen het vaakst voor wanneer je oververmoeid bent of in een oncomfortabele positie ligt. De exacte oorzaak van de plotselinge stuiptrekkingen zijn onduidelijk, maar er zijn een aantal hypothesen.
Een ervan zegt dat het een natuurlijk onderdeel is van de slaap, dat zich voordoet wanneer de ademhaling is vertraagd en de lichaamstemperatuur is gedaald. Anderzijds kan het ook zijn dat de gevoelens die worden geassocieerd met ontspanning foutief worden geïnterpreteerd door onze hersenen als vallen of omtuimelen en dat het lichaam dan in een reflex de ledematen uitduwt om rechtop te kunnen blijven staan.
Perfectionisme
Wanneer inslapen niet lukt, ligt dat vaak aan angstige, obsessieve gedachten die een soort stressreactie creëren waardoor je wakker blijft en niet kunt inslapen. Dat zegt ook neuroloog Inge Declercq in haar boek “Slaapwijzer”. Op de klok kijken en zien dat je nog maar een aantal uur kan slapen, creëert een onbehaaglijk gevoel. Vaak heeft dat te maken heeft met een vorm van perfectionisme.
Die kan zorgen voor een druk bij het slapen gaan.
Daarbij spelen smartwatches en stappentellers een grote rol. Met behulp van die apparaten kan je kijken hoeveel REM-slaap, diepe slaap en wakkere momenten je had tijdens de nacht. De apparaten geven vaak ook een slaapscore op 100. Die informatie kan de obsessieve gedachten van een persoon versterken. Het verlangen naar de perfecte slaap heeft zelfs een officiële benaming gekregen: orthosomnie.
Volgens een onderzoek van de UGent blijken de slaapgegevens van die slimme apparaten niet eens te kloppen. Uit een experiment waarbij een proefpersoon twee smartwatches op hetzelfde moment draagt, kwamen de slaapscores niet overeen.
Onwetendheid van de nacht
Andere mensen die we op gespecialiseerde fora voor mensen met slaapproblemen spraken, waren dan weer bang voor de onwetendheid van de nacht: de mogelijkheid dat er wordt ingebroken, of dat iemand 's nachts zou sterven. Dat bleek in ons mini-onderzoek zelfs een van de meest voorkomende oorzaken van een slaapfobie.
De meeste mensen weten niet goed wat de oorzaak van hun fobie is, en ondernemen geen stappen om hun slaapangsten te overwinnen. Volgens experts liggen in sommige gevallen traumatische gebeurtenissen aan de basis van het probleem.
Eén iemand had het over een specifieke nachtmerrie die al jaren terugkwam. Hij werd in een droom aangevallen door een fictief figuur uit de trilogie Lord of the Rings, en werd dan met een plotse schok en hevige hartkloppingen wakker.
Maar het hoeft helemaal geen specifieke nachtmerrie te zijn die je angst om in te slapen veroorzaakt: het kan ook zijn dat angst ontwikkeld omdat je in het algemeen nachtmerries hebt, zoals achtervolgd worden, doodgaan, je verloren of gevangen voelen, etc.
Verslaafd aan slaap
Bij de apotheek kun je medicatie halen om je slaapangst te verminderen. Antwerps apotheker Raf Noppen heeft dagelijks klanten die naar slaapmedicatie vragen omdat ze angstig zijn bij het inslapen. Raf verwijst hen door naar een huisarts, om een eventuele onderliggende problematiek te onderzoeken. Volgens hem zijn de meest voorkomende redenen voor slaapfobieën psychische problemen, stressmomenten en recent ook corona-gerelateerde factoren.
"Tijdens de corona-epidemieën merkt ik een sterke stijging in de vraag naar slaapmedicatie", zegt hij. "Wanneer een klant weigert om naar een specialist te gaan, raad ik plantaardige medicatie aan op basis van lavendel, valeriaan, passiebloem en melatonine. "
Slaapverwekkende toekomst
Inge Declercq geeft in haar boek enkele tips om de angst rond slaap te verminderen. Ze raadt aan om negatieve gedachten te vervangen door geruststellende gedachten of een positieve mindset te creëeren rond slaap.
Je kan ook op zoek gaan naar een biologisch ritme waarbij je je geen zorgen hoeft te maken over de lengte van je slaap. Ze raadt ook aan om te lezen voor het slapengaan (best geen e-reader, maar een echt papieren boek), en zeker niet te streven naar een bepaald aantal slaapuren per nacht. En doe geen dutjes overdag, want dat heeft een invloed op je diepe slaap doorheen de nacht.
Ten slotte is er nog de 5G-methode. Die focust zich op positieve gevoelens omtrent slaap en staat voor “Gebeurtenis”, “Gedachte”, “Gevoelens” “Gedrag” en “Gevolg”. De eerste dagen noteer je telkens je negatieve G's en na verloop van tijd probeer je je enkel nog te focussen op de positieve G-aspecten van je slaap. Op het internet proberen mensen elkaar te helpen door nuttige tips and tricks te delen. De meeste mensen raden aan om met rustgevende geluiden te gaan slapen zoals Binaural beats of natuurgeluiden.
William van der Klaauw is één van de bekendste slaapexperts uit Nederland. Volgens hem is het belangrijk om te beseffen dat je niet gek bent maar dat je enkel kampt met een fobie. Hij benadrukt dat een slaapfobie moeilijker is om mee te leven dan met andere fobieën zoals bijvoorbeeld arachnofobie, vliegangst, angst voor honden, angst voor hoogtes. Die angsten zijn namelijk veel makkelijker vermijdbaar. Slapen valt niet te vermijden, elke nacht word je ermee geconfronteerd. De conclusie is dat slaap en angst een vicieuze cirkel kunnen vormen waar je best niet in terechtkomt. Het motto “sleep is for the weak” mag je dus met een korrel zout nemen.
