Opinie: Waarom we dankbaar moeten zijn voor wokecultuur

Extremisme en polarisatie zijn de laatste twee decennia gemeengoed geworden van de gevestigde maatschappelijke orde. Net zoals landsgrenzen waken ze over de cultureel-maatschappelijke grenzen van het aanvaardbare en leiden ze tot maatschappelijke eenstemmigheid. De gevestigde orde, waaronder politici, academici en opiniemakers in de mainstream media – kortom de cultureel-intellectuele elite, gebruikt termen als extremisme en polarisatie om het maatschappelijke debat onder de knoet te houden. Ideeën die men “vreemd” vindt, worden al snel extreem of polariserend genoemd, het zijn zogezegd ideeën die het maatschappelijk aanvaardbare overschrijden.

Dat ‘woke’ en ‘cancelcultuur’ plots mainstream concepten zijn worden, is een lyrisch bewijs dat de gevestigde maatschappelijke orde de status-quo wil behouden. Een duidelijke internalisering van de kritieken en bezorgdheden die minderheidsgroepen of mensen in de marge van de maatschappij uiten, blijft voorlopig uit bij diezelfde gevestigde orde die vandaag de mond vol heeft van ‘woke’ en ‘cancelcultuur’. 

Wokeness en cancelcultuur willen op hun eigen manier op de macht ingrijpen. Terwijl het eerste concept zich voornamelijk op machtsstructuren richt, vertrekt het tweede eerder vanuit de analyse van machtsposities en spreekt het de privileges van invloedrijke mensen in belangrijke posities aan. Naast het op de macht van de status-quo ingrijpen, hebben woke en cancelcultuur - die oorspronkelijk vanuit een cultuur van boycotten en verantwoording afleggen vertrekt - weinig tot niets met extremisme en polarisatie te maken.

Het “intellectuele extremisme” waarmee men woke en cancelcultuur verkeerdelijk definieert, is nooit gestoeld geweest op een gedachtegoed van separatie, maar op één van interne reflectie, (h)erkenning en verzoening. Het feit dat deze concepten echter toegeëigend worden, door de linkerzijde van de samenleving en door de rechterzijde, die het als een retorische strategie gebruiken, geeft enkel aan dat het Belgische maatschappelijke debat en het westerse beschavingsproject een nieuw hoogtepunt kent. Een hoogtepunt waarbij men akte neemt van “witheid”, omdat ze de onbenoemde gemene deler is die tegelijkertijd woke en cancelcultuur in stand houdt. Maar waarbij men nog niet helemaal weet waar de klepel juist hangt. Men staart zich blind op bepaalde concepten, zoals ‘witheid’, ‘woke’ en ‘cancelcultuur’, om het maar niet over de essentie te moeten hebben.

In een interview met De Standaard eind september zei filosofiehoogleraar Helder De Schutter (KU Leuven) dat “academici er niet zelf voor gekozen hebben dat ze wit of man zijn.” Dit is exemplarisch over hoe het debat vandaag gekaapt wordt en vooral naast de kwestie wordt gevoerd. Witheid is namelijk geen fysieke categorie. Het refereert niet naar iemands letterlijke huidskleur. Witheid verwijst naar de culturele praktijken die eigen zijn aan het westerse “beschavingsproject”. Dat project bevat historisch gezien het westerse patriachaat en paternalisme, het superioriteitsdenken, de Verlichting, de industrialisatie, het (markt)kapitalisme,  de kolonisatie, het christendom en het racisme.  

Witheid in een negatieve zin bevat zowel het omhulsel van de westerse beschaving als de neveneffecten ervan die het westen (on)bewust blijft negeren, en opnieuw genereren. In positieve zin functioneert witheid als een spiegel die ons de schaduwzijde van het westerse “beschavingsproject” wil voorhouden in de hoop tot verzoening met onszelf te komen en een verdere stap te nemen tot meer maturiteit. Maar die maturiteit is duidelijk nog niet bereikt. Dat historicus Idesbald Goddeeris in zijn nieuwe boek stilstaat bij een andere kant van Pater Damiaan, kwam recent voor velen blijkbaar hard aan. Men kan moeilijk aanvaarden dat een weldoener als Damiaan ook gewoon deel uitmaakte van het koloniale missionarissenwerk.

De fundamenten voor het actief breken met witheid en de aansporing tot volwassen worden in het Westen werden al gelegd in het multiculturalisme van de jaren 60, toen de eerste gastarbeiders in ons land aankwamen. Witheid brokkelt in de hedendaagse superdiversiteit en de verregaande globalisatie verder af. De aanwezigheid van de (nieuwe) minderheden houdt de oude witte, westerse maatschappij een spiegel voor. Het is een reflectie waar men in dit land nog niet helemaal klaar voor lijkt te zijn. Denk maar aan de weerstand waarop veel mensen en activisten van kleur botsen als zij de figuur van zwarte piet of het n-woord in vraag stellen. Jarenlange vanzelfsprekendheden brokkelen af als ze door de andere, nieuwe ogen van onze maatschappij worden bekeken. Het betekent dat stemmen die lange tijd amper gehoord werden, stilaan binnenbreken in het publieke debat.

Wokeness en cancelcultuur zijn enkel neveneffecten van een veel omvattendere realiteit. Indien wokeness en cancelcultuur ervoor gezorgd hebben dat witheid opnieuw het centrum wordt van het probleem, dan moeten we daar net dankbaar voor zijn. Witheid moet een kernplaats krijgen in de analyse van structurele ongelijkheid waar velen in onze maatschappij onder lijden. Ze mag net zoals wokeness en cancelcultuur niet gekaapt worden of hervallen tot windowdressing, in een retorische politieke patstelling. Of nog erger: tot een concept dat de grenzen van het aanvaardbare bewaakt en zo de status-quo in stand houdt.

De structurele problemen in onze superdiverse samenleving, zoals een falend onderwijssysteem en ongelijke arbeidsmarktkansen, kunnen alleen opgelost worden door een sterke uitwisseling en samenwerking tussen de linker- en rechterzijde van het politieke spectrum, maar ook met mensen uit de marge van de maatschappij: minderheden, transitmigranten, de minderbedeelden, ...  Het oplossen van deze problemen vergt dat de stemmen van de minderheden of gemarginaliseerde groepen gehoord worden, en dat vergt moed, maar ook investering, elkaar als gelijke partners (blijven) ontmoeten en met elkaar in dialoog blijven gaan. ‘Wokeness’ heeft de dialoog alleszins op scherp gezet. Daar moeten we net dankbaar voor zijn.