Femicide, het doden van vrouwen of meisjes vanwege hun gender, krijgt in België nog weinig juridische erkenning. Experts waarschuwen dat geweld tegen vrouwen vaak begint voordat het fysiek wordt en jarenlang onzichtbaar blijft. Op het Festival van de Gelijkheid in Viernulvier in Gent op 12 december ging universitair docent strafrecht Mojan Samadi in op de betekenis van het woord femicide in een juridische context. Strafrechtenadvocaat Anne Marie De Clerck ging nadien dieper in op de Belgische context.
Op de tweede dag van het Festival van de Gelijkheid gaf universitair docent strafrecht Mojan Samadi een lezing over de juridische context van femicide, een begrip dat in onze westerse maatschappij nog relatief onbekend is. “We hebben de maatschappij zo ingericht dat we blind zijn voor geweld tegen vrouwen. We leggen de schuld bij de vrouw en andere gendervooroordelen”, zei Samadi tijdens de lezing.
“We hebben de maatschappij zo ingericht dat we blind zijn voor geweld tegen vrouwen. We leggen de schuld bij de vrouw en andere gendervooroordelen” — Mojan Samadi (universitair docent strafrecht)
De term krijgt in de media pas recent meer aandacht, maar het fenomeen bestaat al veel langer en treft een groot aantal vrouwen. De officiële betekenis is het doden van een vrouw of meisje vanwege haar gender. In sommige landen heeft het begrip een andere juridische invulling. In België wordt femicide vaak geïnterpreteerd als partnergeweld, terwijl het in Mexico een apart strafbaar feit is en in Argentinië een verzwarende vorm van moord. Spanje kent geen aparte strafbepaling voor femicide, maar heeft een uitgebreid wettelijk kader rond gendergerelateerd geweld.
Meer dan alleen moord
Het klassieke strafrechtelijke begrip ‘moord’ volstaat niet om femicide volledig te vatten. Volgens de sociologische definitie van schrijfster en activiste Diana Russell gaat het om het doden van vrouwen door mannen omdat ze vrouw zijn, vaak gemotiveerd door haat, minachting, plezier of een gevoel van eigenaarschap. “De blik wordt vooral gericht op femicide, maar dit is het eindstation. Het begint al veel eerder, bij andere vormen van geweld die niet altijd zichtbaar zijn. En de maatschappij is niet bereid om het probleem ten volle te zien”, vertelde strafrechtadvocaat Anne Marie De Clerck. Femicide is vaak het gevolg van een continuüm van geweld, dat begint met psychisch of sociaal geweld en kan escaleren naar fysiek geweld. Het klassieke strafrecht erkent deze gradaties niet altijd, waardoor slachtoffers onvoldoende bescherming krijgen.
“Femicide is het eindstation, het begint met andere vormen van geweld die niet altijd zichtbaar zijn” – Anne Marie De Clerck (strafrechtenadvocaat)
Tijdens de lezing werd ook de historische context besproken. Vrouwen waren lange tijd juridisch handelingsonbekwaam, aangiftes van huiselijk geweld werden vaak niet serieus genomen, en verkrachting binnen het huwelijk was lange tijd niet strafbaar. Deze ongelijkheid vormde de voedingsbodem voor feministische activisten en wetenschappers zoals Diana Russell om femicide politiek en juridisch zichtbaar te maken. Genderongelijkheid en structureel geweld zijn volgens Samadi en De Clerck nauw verbonden. Ook kinderen blijven niet buiten schot: geweld tegen vrouwen heeft vaak indirect gevolgen voor hun kinderen.
In Europa wordt 12 tot 22 procent van de vrouwen slachtoffer van partnergeweld. In Nederland worden jaarlijks ongeveer vijftig vrouwen om het leven gebracht, waarvan circa zestig procent door een (ex-)partner. Hoewel sommige landen femicide expliciet erkennen in wetgeving, blijft België achter. “Het is van belang dat verschillende instanties nauwer gaan samenwerken en dat het gebruik van de term femicide het geweld zichtbaarder maakt”, zegt De Clerck. Internationale erkenning helpt om prioriteit te geven in beleid, betere samenwerking tussen instanties te stimuleren en een mensenrechtelijke verplichting te benadrukken. In landen zoals Mexico en Argentinië wordt femicide expliciet geregistreerd, terwijl België nog steeds afhankelijk is van bestaande categorieën zoals moord en partnergeweld.
Rol van media en samenleving
De media speelt een cruciale rol in hoe geweld wordt gepresenteerd. Termen als 'familiedrama' verdoezelen machtsverhoudingen en normaliseren geweld. Tegelijkertijd kan de focus op de dader als ‘monster’ slachtoffers ontmoedigen om aangifte te doen, omdat geweld vaak wordt gepleegd door iemand die ze liefhebben. “Uiteindelijk is femicide geen individueel falen, maar een maatschappelijk probleem. Onze blik moet verruimen en dat in het belang van de slachtoffers”, zucht Samadi. Bewustwording, educatie en publieke campagnes zijn essentieel, benadrukken Samadi en De Clerck. Mannen en jongens moeten betrokken worden bij het veranderen van normen en gedrag, en signalen van geweld moeten serieus genomen worden, zelfs als het (nog) niet strafbaar lijkt.
“Uiteindelijk is femicide geen individueel falen, maar een maatschappelijk probleem. Onze blik moet verruimen en dat in het belang van de slachtoffers” — Mojan Samadi (universitair docent strafrecht)
Wanneer slachtoffers zwijgen
Niet alle slachtoffers durven aangifte te doen, en het juridisch systeem schiet vaak tekort. Zolang er geen fysiek geweld plaatsvindt, wordt ingrijpen moeilijk. Bovendien worden vrouwen in sommige gevallen 'vogelvrij' verklaard wanneer de (ex-)partner vader is, wat juridische actie bemoeilijkt. “Slachtoffers worden niet vaak genoeg serieus genomen en er wordt niet genoeg aandacht besteed aan de verschillende signalen. We gaan de pleger pas wegnemen als er fysiek geweld plaatsvindt”, zegt Samadi.
Wie geconfronteerd wordt met geweld of misbruik staat er niet alleen voor. In België kunnen slachtoffers, maar ook bezorgde omstanders, terecht bij 1712, de gratis hulplijn voor geweld, misbruik en kindermishandeling. Daarnaast bieden organisaties zoals Slachtofferzorg en Punt vzw begeleiding, informatie en ondersteuning. Hulp zoeken kan anoniem en is vaak een eerste stap om geweld bespreekbaar te maken.
Curieus vzw organiseerde op 11, 12 en 13 december de elfde editie van het Festival van de gelijkheid. Op basis van de gedachte 'The map is not the territory' zochten ze drie dagen lang naar verbinding, onverwachte ontmoetingen en verhelderende inzichten. StampMedia was drie dagen lang aanwezig om sprekers en het publiek te interviewen, reportages te maken, recensies te schrijven, ... Bekijk alle reportages hier.
