In de documentairefilm ‘(Y)Our Mother – Les Miennes’ vertelt Samira El Mouzghibati het verhaal van haar familie, waar de spanning tussen moeder en dochters te snijden is. In deze ontroerende documentaire – die op 21 oktober speelde in De Roma – trekt ze naar het Rif, de geboortestreek van haar moeder. Zo tracht ze de kloof tussen generaties te doorgronden.
Ongehoorzaamheid is vrijheid. Een levenshouding die toelaat zich los te wrikken vanonder kille, moederlijke vleugels. Your mother, niet de mijne. Vijf zussen lijken het eens te zijn over de gedachte dat hun moeder niet het beste met hen voorheeft. Wanneer de jongste – en maker van deze beklijvende documentaire, Samira El Mouzghibati – het hele gezin bijeenroept om de familiale koude oorlog door middel van conversatie warmte in te blazen, lijkt de frontlijn te bevriezen.
Toegevingen zijn langs beide zijden ondenkbaar. De fundamentalistische overtuiging van hun moeder valt niet te verzoenen met het vrijdenken van haar dochters. El Mouzghibati maakt daarop de moedige beslissing om haar moeders onwrikbare overtuiging te doorgronden met een reis naar de wortels van haar bestaan.
Geworteld in het Rif
Moeder El Mouzghibati groeit op in een klein dorpje in het Marokkaanse Rifgebergte. Ze is de middelste van vijf zussen. Haar oudste zus wordt op jonge leeftijd uitgehuwelijkt, de tweede in lijn is sloom en dromerig, de derde is het leeuwendeel van de tijd ziek, en de jongste is te jong om deel te nemen aan de huishoudelijke taken. De verantwoordelijkheid valt dus op haar schouders.
Zij is het die het brandhout verzamelt, de tomaten plukt, het onkruid wiedt, kortom: de wensen van haar moeder vol overgave vervult. Zij is het dan ook die de eer van haar moeder draagt. Wanneer ze in de film op haar oude dag over deze gezinsverhoudingen vertelt, doet ze dat met trots. Het is die levensfase die haar identiteit verschafte.
Op zeer jonge leeftijd wordt ze uitgehuwelijkt aan een man die in België werkt. Na enkele jaren volgt ze hem naar de hoofdstad. Hij verlangt van haar dat ze zich westers kleedt. Haar eerste en enige bezoek aan de bioscoop choqueert haar zodanig, dat ze besluit om haar man niet te gehoorzamen. Ze grijpt terug naar haar traditionele klederdracht.
Wanneer haar man onaangekondigd een ganse dag wegblijft, slaat de hulpeloosheid toe. Een verklaring bij de bevriende buurman zoeken, is geen optie, er zou van schande gesproken worden als ze haar met een vrijgezel zien spreken. Wanhopig en alleen ziet ze elk uur passeren. Als haar man laat in de avond thuiskomt, is ze uitgeput. Rust vindt ze in de strikte belijdenis van haar geloof. Religie lijkt de enige remedie tegen eenzaamheid.
De vertrouwensbreuk
Moeder El Mouzghibati huwelijkt haar oudste dochter al op jonge leeftijd uit. Haar eigen pad is al wat ze kent, en ze ziet haar kroost graag in haar voetsporen treden. Alleen staan de omstandigheden haaks op dat wat zij als pasgehuwde heeft gekend. Het Rifgebergte werd Brussel. Traditioneel werd modern. Conservatief werd progressief. Haar dochters trekken een muur op tussen hen en hun moeder wanneer ze merken dat ze hen tot dingen zal dwingen die zij niet willen. Teleurgesteld in haar dochters, rest haar enkel nog het gebed om Gods vergiffenis.
De dochters trekken een muur op tussen hen en hun moeder wanneer ze merken dat ze hen tot dingen zal dwingen die zij niet willen
Maar die lijken zij allesbehalve nodig te achten. Hoe meer ze de handvatten van haar houvast – haar geloof – tracht door te geven, hoe meer er zich een sluier van onbegrip vormt tussen hen. Gekneld tussen twee werelden kiezen de dochters resoluut voor de levensstijl die hun geboorteland hen aanbiedt.
Hoe die keuze hen vergaat, komt niet echt aan bod in de documentaire, maar het ligt voor de hand dat deze onvrijwillige spagaat hartverscheurend is. Bij elke ‘ongehoorzame’ levenskeuze tracht hun moeder hen een halt toe te roepen met afkeurende en teleurgestelde spraakberichten. Die audiofragmenten worden prachtig doorheen de film verweven, en benadrukken hoe haar wanhopige hulpkreten de kloof enkel verder uitdiepen.
De waarde van een thuis
Met de metamorfose die de moeder doormaakt als de documentaire ons meeneemt naar het Rif – haar natuurlijke habitat – neemt het begrip de bovenhand. Hier is ze thuis. Hier is ze iemand. Deze plek verlaten betekende onvermijdelijk ook een deel van zichzelf achterlaten. Een ontworteling. Een lading die maar al te vaak schuilgaat achter migratieverhalen.
Het herinnert ons aan de onschatbare waarde van een thuis, de plek die onze identiteit vormt. Iemand zijn doe je niet alleen. Een gedachte die in onze steeds individualistischere samenleving aan draagvlak verliest.
Samira El Mouzghibati slaagt erin op tedere wijze, zonder een blad voor de mond te nemen, deze littekens zichtbaar te maken. Het roept begrip op voor een situatie die in onze multiculturele samenleving geen zeldzaamheid is.
Op aangrijpende wijze slaagt ze erin de fundamentele culturele verschillen tussen moeder en dochters bloot te leggen en die, ondanks alles, in zekere zin te verbinden. De slotboodschap aan haar moeder capteert het buikgevoel: ‘You are ours, and we are yours.’
